علاوه بر الزامات نظارت بر ساخت‌وساز واحدهای مسکونی مقاوم در برابر اینگونه بلایا، استفاده از مصالح ساختمانی مناسب و استاندارد از پیش شرط‌های تحقق این هدف است. با وجود این طی سال‌های اخیر استفاده از مصالح ساختمانی بی‌کیفیت و عدم‌رعایت استانداردهای ساخت‌وساز تلفات جانی و خسارات مالی بسیاری را برای مردم ایجاد کرده است.
بر این اساس طی یک دهه گذشته نظارت بر تولید و عرضه مصالح ساختمانی متناسب با استانداردهای مصوب مدنظر قرار گرفت و استانداردهای اجباری مصالح ساختمانی با تفاهمنامه سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و مرکز تحقیقات ساختمان تدوین شد و از سال85 نظارت بر اجرای این استانداردها مدنظر قرار گرفت. به‌رغم اقدامات انجام شده برای تولید و استفاده از مصالح ساختمانی استاندارد طی سال‌های اخیر، هنوز هم به‌کارگیری مصالح ساختمانی غیراستاندارد سهم عمده‌ای در ساخت‌وساز واحدهای مسکونی دارد و برخی خبرها حتی از استفاده از این مصالح در پروژه‌های مسکن مهر حکایت دارد. گرچه سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، متولی اصلی نظارت بر استانداردهای تولید و عرضه مصالح ساختمانی در سراسر کشور است اما با توجه به گستردگی مراکز تولید و عرضه اینگونه مصالح در سراسر کشور و واردات غیرقانونی مصالح ساختمانی غیراستاندارد به‌ویژه شیرآلات و لوازم بهداشتی ساختمان از برخی کشورها مانند چین، به‌نظر می‌رسد اجرای کامل استانداردهای اجباری مصالح ساختمانی نیازمند تلاش بیشتر دستگاه‌های نظارتی و فرهنگسازی برای استفاده مردم از مصالح ساختمانی دارای نشان استاندارد است. برای بررسی کم و کیف اجرای استانداردهای اجباری مصالح ساختمانی با فریدون بلغاری، مدیرکل نظارت بر اجرای استانداردهای فلزی و انرژی سازمان ملی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران گفت‌وگو کرده‌ایم که می‌خوانید.
- سازمان ملی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران چه وظایفی برای اجرای استانداردهای اجباری مصالح ساختمانی برعهده دارد؟
تا پیش از ابلاغ قانون ارتقای کیفیت خودرو و سایر محصولات صنعتی بخشی از تولیدات مصالح ساختمانی مشمول مقررات استانداردهای اجباری بود اما با ابلاغ این قانون هر کالای صنعتی که در کشور تولید شود، مشمول مقررات استانداردهای اجباری شده و تولید‌کننده مکلف است تا ضوابط سازمان ملی استاندارد را در تولید این کالاها رعایت کند. در اواخر سال84، دولت مصوبه‌ای را به سازمان ملی استاندارد و وزارت مسکن و شهرسازی ابلاغ کرد که براساس آن همه دستگاه‌های ذی‌ربط باید در کنترل کیفی مصالح ساختمانی با سازمان ملی استاندارد همکاری لازم را داشته باشند. از سال85 کار‌گروهی با حضور وزیر وقت مسکن و شهرسازی، نمایند‌گان مرکز تحقیقات ساختمان، وزارتخانه‌های صنایع و معادن و بازرگانی و مؤسسه استاندارد نظام مهندسی تشکیل شد و پس از برگزاری 16نشست، راهکارهایی برای اجرایی‌کردن نظارت بر تولید کیفی مصالح ساختمانی ارائه کرد.
- تدوین و ابلاغ استانداردهای اجباری مصالح ساختمانی تا چه حد در بهبود کیفی این محصولات مؤثر بوده است؟
براساس گزارش‌های آماری در سال 85از حدود هشت هزار واحد تولیدی مصالح ساختمانی که تحت کنترل مؤسسه استاندارد بود به‌طور متوسط حدود 37درصد این واحدها نشان استاندارد داشتند. در برخی محصولات تعداد استانداردها حدود 10درصد، در برخی کالاها حدود یک درصد و در برخی دیگر که کیفیت بهتری داشت رقم‌های بالاتری را شاهد بودیم. مثلا از حدود هزارو 600واحد تولیدی شن و ماسه در سطح کشور تنها 12واحد محصولات کیفی متناسب با استانداردهای تعیین‌شده عرضه می‌کردند اما با پیگیری کار‌گروه نظارت بر تولید و عرضه مصالح ساختمانی و شناختی که از ظرفیت‌های موجود برای تولید مصالح ساختمانی در سراسر کشور به‌دست آمد اکنون وضعیت بهبود پیدا کرده به‌نحوی که اکنون متوسط واحدهای تولیدی مصالح ساختمانی دارای نشان استاندارد حدود 70درصد است. در برخی واحدهای تولیدی مصالح ساختمانی مانند آهن‌آلات، کاشی- سرامیک و سیمان حدود 100 در صد محصولات تولیدی با نشان استاندارد عرضه می‌شود.
- تولید و عرضه مصالح ساختمانی غیراستاندارد بیشتر در مورد چه محصولاتی رخ می‌دهد؟
اکنون در واحدهای تولیدی که به‌صورت کارگاهی در مناطق دور‌افتاده مصالح ساختمانی تولید می‌کنند عرضه محصولات غیراستاندارد را شاهد هستیم. به‌طور مثال در واحدهای تولیدی بلوک‌های سیمانی و تیرچه ساختمانی این مشکل بیشتر است اما در زمینه تولید بتن اکنون وضعیت بهتر شده است به‌نحوی که در سال 85از حدود 800واحد تولید‌کننده بتن فقط 20درصد دارای نشان استاندارد تولید بودند درصورتی که این رقم اکنون به بیش از 70درصد رسیده است. به‌طور کلی در دو بخش بلوک‌های سیمانی و تیرچه‌های ساختمانی که بیشتر در مناطق محروم مورد مصرف است و در کارگاه‌های تولیدی که تجهیزات ابتدایی داشته و دارای کارگران کم‌سواد هستند، تولید می‌شوند. متأسفانه مشکلی که در این زمینه وجود دارد آن است که مسئولین محلی برای حفظ اشتغال مانع از تعطیلی اینگونه واحدها می‌شوند.
- نحوه نظارت سازمان ملی استاندارد بر کیفیت تولید و عرضه مصالح ساختمانی چگونه است. آیا این نظارت‌ها در محل تولید یا هنگام عرضه به بازار مصرف اعمال می‌شود؟
اعمال نظارت بر تولید و عرضه مصالح ساختمانی به هر دو صورت انجام می‌شود و بازرسان سازمان استاندارد موظف هستند با بازدید ادواری از واحدهای تولیدی پس از نمونه‌برداری و انجام آزمایش‌های لازم این نظارت را اعمال کنند. در کنار آن از چند سال پیش دولت اعتباری را در اختیار سازمان ملی استاندارد قرار می‌دهد تا با خرید موردی مصالح ساختمانی از بازار نسبت به آزمایش این محصولات اقدام کند و درصورتی که کیفیت لازم وجود نداشته باشد با تولید‌کنندگان متخلف برخورد می‌شود.
- استفاده از مصالح ساختمانی غیراستاندارد در مرحله ساخت از مشکلات کنونی است؛ آیا سازمان ملی استاندارد در این زمینه مسئولیتی دارد؟
متأسفانه سازمان ملی استاندارد در این مرحله حضور ندارد و این امر موجب شده تا به‌رغم تولید برخی مصالح ساختمانی مانند سیمان و ماسه با کیفیت استاندارد 100درصدی، در مرحله ساخت اختلاط مناسبی صورت نگرفته و بتن خوبی تهیه نشود بر این اساس توصیه می‌کنیم مردم از تولید مصالح ساخت در محل احداث ساختمان خودداری و نسبت به خرید مصالح ساختمانی آماده از واحدهای صنفی متخصص اقدام کنند. نظارت بر اینگونه موارد ازجمله وظایف سازمان نظام‌مهندسی است. براساس قانون و مصوبه‌ای که دولت دارد سازمان نظام مهندسی موظف به نظارت حین ساخت و عرضه مصالح ساختمانی بوده و نباید اجازه دهد تا مصالح بی‌کیفیت و پایین‌تر از استاندارد تعیین‌شده وارد کارگاه شود. درصورتی که این نظارت در محل کارگاه ساخت اعمال شود، زنجیره نظارت بر ساخت‌وساز تکمیل می‌شود یا در تولید میلگرد و تیرآهن به‌رغم رعایت استانداردهای موجود در مراحل به‌کارگیری این مصالح مانند جوشکاری استانداردهای لازم رعایت نمی‌شود. برنامه‌ای برای نظارت سازمان ملی استاندارد بر نحوه استفاده از مصالح ساختمانی در ساخت‌وساز وجود ندارد و این سازمان براساس قانون تنها موظف به کنترل کیفیت مصالح ساختمانی در مرحله تولید و عرضه این مصالح است. مگر آنکه براساس تقاضای مجری درخواست شود تا بتن یا سایر مصالح تولیدی توسط این سازمان کنترل شود.
- مصرف‌کنندگان باید چه نکاتی را در استفاده از مصالح ساختمانی رعایت کنند؟
مردم باید حتما از مصالح ساختمانی دارای نشان استاندارد در ساخت‌وساز استفاده کنند. اینگونه مصالح ساختمانی توسط تولید‌کننده تضمین کیفیت شده و درصورتی که آسیبی به‌دلیل استفاده از این مصالح متوجه مصرف‌کننده شود، تولید‌کننده مکلف به جبران خسارت وارد شده است.
- استفاده از مصالح ساختمانی دارای نشان استاندارد در برخی محصولات بسته‌بندی قابل اجر است و در محصولاتی مانند بتن این نشان وجود ندارد؛ مردم چگونه می‌توانند کیفیت مناسب اینگونه مصالح را تشخیص دهند؟
اینگونه تولیدات نیز مشمول استاندارد است اگرچه بسته‌بندی ندارد اما تولید‌کننده ملزم به تضمین کیفیت لازم است و مصرف‌کنندگان باید از تولید‌کنندگان معتبری که پروانه استاندارد دارند این مصالح را تهیه کنند.
- طی چند سال اخیر مصالح ساختمانی غیراستاندارد چینی در بازار مصرف عرضه می‌شود؛ سازمان ملی استاندارد چه نظارتی بر این موضوع دارد؟
مصالح ساختمانی وارداتی از چین یا هر کشور دیگری که از طریق مراجع قانونی وارد کشور شود حتما مشمول نظارت سازمان ملی استاندارد خواهد بود اما ممکن است برخی مصالح به روش‌های غیرقانونی و قاچاق راهی بازار مصرف داخلی شده باشد که در مورد اینگونه محصولات نیز درصورت مشاهده بازرسان در بازار با عرضه‌کنندگان برخورد خواهد شد. با وجود این آنچه اکنون در زمینه واردات مصالح ساختمانی چینی در بازار کشورمان بیشتر مطرح است مربوط به شیرآلات و لوازم ساختمانی بهداشتی چینی است که به شکل غیرقانونی وارد کشور شده است. این مصالح از کیفیت مناسبی برخوردار نیست و در مورد شیرآلات چینی به‌دلیل استفاده از سرب در ساخت اینگونه مصالح حتی استفاده از آن برای سلامتی مصرف‌کنندگان بسیار زیانبار و خطرآفرین است و به مردم توصیه می‌شود که از خرید اینگونه محصولات خودداری کنند.
- تخلفات استفاده از مصالح ساختمانی غیراستاندارد در پروژه‌های مسکن مهر بیشتر در مورد چه کالاهایی صورت گرفته است؟
بنابر گزارش‌های اعلام شده در برخی پروژه‌های مسکن مهر کیفیت آجر یا ماسه مورد استفاده چندان مناسب نبوده است و برخی مجریان اینگونه طرح‌ها که نسبت به تهیه مصالحی مانند بتن در محل ساخت‌وساز اقدام کرده‌اند نیز استانداردهای لازم در اختلاط مصالح را به درستی رعایت نکرد‌ه بودند که با بررسی‌های انجام شده نسبت به برخورد با استفاده از اینگونه مصالح اقدام شده است.
